توجه نسبی برنامه هفتم به اقتصاد دریا

گذارنیوز: اقتصاد «دریا محور» که یکی از عناصر قدرت سیاسی و ظرفیت‌های رشد اقتصادی محسوب می‌شود، می‌تواند در صورت توجه ویژه به آن مصداقی برای اقتصاد مقاومتی در جنوب شرق کشور باشد. هر چند بعد از گذشت سالها و تاکیدات مقام معظم رهبری، از ظرفیت های کشور برای رشد اقتصادی استفاده نشده است.

ایران با توجه به موقعیت ژئوپلیتیک خود در منطقه و جهان دارای نقشی کلیدی و حساس است و همانطور که کارشناسان عنوان می کنند هر چقدر که سطح روابط کشور افزایش یابد قطعا در کسب بازارهای تجاری سهم بیشتری نصیب کشور خواهد شد.

ایران دارای بیش از ۵۸۰۰ کیلومتر خط ساحلی، دسترسی به دریا در شمال و جنوب، دسترسی به آب‌های آزاد، مجاورت با منطقه استراتژیک خلیج‌فارس و تنگه هرمز و قرار گرفتن در کریدورهای ترانزیتی بین‌المللی باید به دنبال توسعه پایدار با رویکرد دریایی باشد. اما ایران در استفاده از ظرفیت دریایی خود در میان حدود ۱۹۰ کشور جهان رتبه چهلم را دارد.

توسعه دریا محور می تواند کشور را به آن هدف خود یعنی اقتصاد مقاومتی نزدیک و نزدیک تر کند. طبق آمارهای جهانی، ارزش دارایی‌های اصلی عرصه‌های آبی بیش از ۲۴ تریلیون دلار برآورد شده و در حال حاضر شیلات بیش از سایر زمینه‌ها مورد استفاده قرار دارد، به گونه‌ای که آبزی پروری با عرضه ۵۸ درصد ماهی به بازارهای جهانی سریع‌ترین و حیاتی ترین بخش بهره برداری از این عرصه‌ها است.

آنطور که آمارها نشان می دهند سهم دریا از تولید ناخالص داخلی در کشورهای ساحلی پیشرفته همانند اتحادیه اروپا ۵۰ درصد است، در حالیکه این رقم در ایران، با وجود قرار گرفتن در منطقه ژئوپلتیک و دسترسی به دریا در شمال و جنوب، دسترسی به آب‌های آزاد و داشتن ۵۸۰۰ کیلومتر نوار ساحلی، تنها دو درصد است.

در حال حاضر حدود ۹۵ درصد واردات و ۸۵ درصد صادرات کشور از طریق بنادر انجام می‌شود و همناطور که بهنوش موسوی رییس اداره سرمایه گذاری بندر امام خمینی می گوید ایران به دلیل قرار گرفتن در منطقه ژئوپلتیک و جغرافیای خاصی که دارد می تواند گذر جنوب شرق را به اروپای شرقی از طریق ترکیه وصل کند.

بنابراین با توجه به حجم گسترده صادرات و واردات کالا، توسعه بنادر به‌عنوان دروازه‌های ارتباطی کشور در راستای توسعه دریا محور امری الزامی است بنابراین ضرورت توجه ویژه به اقتصاد دریا محور در برنامه هفتم توسعه بیش از پیش ضرورت دارد.

کشور ما در حمل و نقل کالا ارجحیت بالایی دارد و بیشتر حمل و نقل از طریق بنادر جنوبی صورت می‌گیرد که بیشترین انتقال در جنوب کشور از بندر شهید رجایی و بندر امام خمینی است. در حال حاضر حدود ۹۰ درصد از واردات و صادرات کالا به کشور از طریق حمل و نقل دریایی انجام می‌شود. در حالی‌که بنادر در شمال کشور که ظرفیت ۳۰ میلیون تنی دارند در حالی که فقط ۶ میلیون تن از ظرفیت این بنادر استفاده شده، بنابراین باید به اقتصاد دریا و نوسازی ناوگان دریایی توجه بیشتری شود.

«بهروز آقایی» مدیر کل بنادر و دریانوردی استان خوزستان در پاسخ به این پرسش که چرا در اقتصاد دریا محور تا این حد ضعف داریم و چه اقداماتی باید انجام داد تا مسیر را هموار کرد؟، گفت: مقام معظم رهبری در سال ۸۲ و ۸۳ در خصوص اقتصاد دریا اعلام کردند که هر زمان که به دریا رسیدیم متوقف شدیم و این صحبت کاملا تخصصی و درست است. در حال حاضر وضعیت نسبت به سنوات گذشته بهتر شده است.

در حال حاضر در بحث اقتصاد دریا محور در حال تلاش هستیم. اما وقتی به کشورهای اطراف نگاه می کنیم شاید زیاد نباشد. در بندر شهید رجایی که بزرگترین بندر محسوب می شود قبلا در رتبه بالای ۱۰۰ قرار دارد و الان با توجه به اینکه کشورهای اطراف توسعه زیادی داده اند تقریبا همان حالت را حفظ کرده ایم و عقبگرد نداشته ایم.

وی افزود: در حال حاضر در بحث اقتصاد دریا محور در حال تلاش هستیم. اما وقتی به کشورهای اطراف نگاه می کنیم شاید زیاد نباشد. اما در بندر شهید رجایی که بزرگترین بندر محسوب می شود قبلا در رتبه بالای ۱۰۰ قرار دارد و الان با توجه به اینکه کشورهای اطراف توسعه زیادی داده اند تقریبا همان حالت را حفظ کرده ایم و عقبگرد نداشته ایم.

مدیر کل بنادر و دریانوردی استان خوزستان در پاسخ به این سوال که آیا راهکاری در این خصوص می توان برای تسریع در نتیجه ارائه کرد؟، گفت: به هر حال یک سری از اقدامات می تواند کمک حال باشد. در حوزه ترانزیت می توانیم یک سری هم افزایی با همه ارگان ها ایجاد کنیم. یک سری اختیارات هم می توان در خصوص نظام تعرفه ای اگر بیشتر باشد به سازمان بنادر و دریانوردی تا شاید وضعیت بهتر شود.

در برنامه هفتم توسعه اقتصاد دریا محور پررنگ تر دیده شده است، اما نیاز است که یک سری اقدامات بزرگتر در حوزه اقتصاد دریا محور در برنامه هفتم توسعه مثل نیروی انسانی و توسعه فیزیکی و توسعه غیر فیزیکی پررنگ تر دیده شود.

آقایی در پاسخ به این پرسش که آیا در بودجه ۱۴۰۲ و یا در برنامه هفتم توسعه به بحث اقتصاد دریا توجه ویژه ای شده و به خوبی دیده شده است؟ گفت: در برنامه هفتم توسعه اقتصاد دریا محور پررنگ تر دیده شده است، اما نیاز است که یک سری اقدامات بزرگتر را در حوزه اقتصاد دریا محور و در برنامه هفتم توسعه دید. مثل نیروی انسانی و توسعه فیزیکی و توسعه غیر فیزیکی نیاز است که پررنگ تر دیده شود.

مدیر کل بنادر و دریانوردی استان خوزستان در پاسخ به این پرسش که آیا در بنادر قاچاق کالا به شکل کانتینر داریم؟ گفت: قاچاقی به شکل کانتینر نداریم که وارد بندر شود. اما به هر حال برخی مواقع از انعطاف قانون استفاده می کنند. یعنی کالای ملوانی انعطاف قانونی و یا کالای ته لنجی انعطاف قانون است. یک قسمتی هم قانون برای مرزداران گذاشته است که گفته هر مرزداری می تواند تا حد مشخصی تبادلات کالایی از طریق مرز انجام دهد که حالا یا مرز دریایی یا ملوانی باشد. این ها تقریبا قانونمند هستند، یعنی این نیست که فرض کنیم ته لنجی قانونی نیست. هر سال چهار یا شش مرتبه می تواند میزان مشخصی کالا وارد کند.

وی ادامه داد: این موضوع مربوط به قانون کشوری است و محدود به بنادر خوزستان نیست. اینکه فکر کنید به شکل سیستماتیک قاچاق اتفاق می افتد اینطور نیست، چرا که بیشتر کالاهای ته لنجی و ملوانی است. اینها را قانونگذار گذاشته است که چون یک تجارت کم هزینه برای کشور اتفاق می افتد. فرض کنید که کالایی که بخواهد وارد کشتی شود و با لنج وارد می شود و کالا وارد کشور می شود بنابراین قانونگذار این میزان را اختصاص داده است، که این راغب تر شود و به سختی هایی که شناورهای کوچک تر دارند این بیزینس اتفاق بیفتد.

«بهنوش موسوی» رئیس اداره سرمایه‌گذاری بندر امام خمینی (ره) نیز تاکید دارد که ایران در جایی قرار دارد که می تواند گذر جنوب شرق را به اروپای شرقی از طریق ترکیه وصل کند.

او می گوید: کشورهای منطقه زیرساخت خود را توسعه داده اند، پس ما نیز باید روابط تجاری خود را به دلیل قرار گرفتن در بهترین ظرفیت به لحاظ جغرافیایی و ژئوپلتیک باید افزایش دهیم. هر چند معتقد هستم که برای گسترش روابط بین الملل در حوزه اقتصاد از زنجیره ما خارج است.

ایران در جایی قرار دارد که گذر جنوب شرق را به اروپای شرقی را کاملا می تواند از طریق ترکیه وصل کند. با این حساب ظرفیت ها و پتانسیل ها موجود است. پس این یک تلاشی را می طلبد که همه این زنجیره با هم کمک کنند که ما بتوانیم سهم بیشتری را از اقتصاد دریا محور در منطقه داشته باشیم.

وی ادامه داد: ما یک خدمتی به اقتصاد می دهیم و خدمت دهنده به اقتصاد هستیم. هر چقدر سطح روابط ما افزایش یابد قطعا در کسب بازارهای تجاری سهم بیشتری خواهیم داشت. اولویت ما نسبت به کشور عراق و کشورهای دیگر قطعا بهتر است، چرا که ایران در جایی قرار دارد که گذر جنوب شرق را به اروپای شرقی را کاملا می تواند از طریق ترکیه وصل کند. با این حساب ظرفیت ها و پتانسیل ها موجود است. پس این یک تلاشی را می طلبد که همه این زنجیره با هم کمک کنند که ما بتوانیم سهم بیشتری را از اقتصاد دریا محور در منطقه داشته باشیم.

حال که به گفته مقامات مسئول سازمان بنادر و دریانوردی در برنامه هفتم به دو موضوع اقتصاد دریا و ترانزیت تاکید شده، می توان با قاطعیت گفت که هر چقدر در این دو بخش سرمایه‌گذاری صورت بگیرد، هزینه ها در این دو حوزه بعد از مدتی برگشت داده می‌شود.

مهم‌ترین حوزه‌ها در اقتصاد دریا حمل ونقل دریایی، توسعه بنادر، شیلات، کشتیرانی، مجموعه‌های کشتی‌سازی و صنایع مرتبط با آن‌ها و همچنین استقرار جمعیت به طور پایدار در حاشیه سواحل و دریاها است که توجه به ابعاد مختلف آن‌ها در نهایت موجب افزایش اشتغال‌زایی در این حوزه می‌شود که منافع بسیاری را برای کشور در پی دارد.

در شاخص‌های اقتصاد دریا در صورتی که یک شغل مستقیم ایجاد شود در کنار آن چهار شغل غیرمستقیم ایجاد می‌شود. این در مقایسه با صنایع دیگر و حوزه خدماتی نشان از توان بالای اقتصاد دریا در اشتغال‌زایی و رشد اقتصادی است.

حال که حدود ۹۰ درصد از واردات و صادرات کالا به کشور از طریق حمل و نقل دریایی انجام می‌شود و از یک شغل مستقیم، در کنار آن چهار شغل غیرمستقیم ایجاد می‌شود، می‌توان به حمل و نقل از طریق دریا و اقتصاد دریا برای ارزآوری بهتر به کشور هم از سوی دولت و هم از سوی مجلس یک نگاه ویژه داشت.