مداحی که موسیقیدان ها تحسین اش کردند + صوت

محمدعلی کریمخانی مداح اهل بیت(ع) و خواننده قطعه مشهور «آمدم ای شاه پناهم بده» دیروز در ۷۲ سالگی درگذشت. این مداح اهل بیت جدای از فضای اجتماعی معنوی که در آن رشد و نمو یافته و با ارادت قلبی‌اش مداح شده، از منظر فنی موسیقایی دارای ویژگی‌هایی است منحصر به فرد که او را در جایگاه ویژه‌ای قرار می‌دهد، تا بدانجا که منتهی می‌شود به خلق شاهکاری ماندگار همچون «آمدم ای شاه پناهم بده» و تعداد قابل توجهی از دیگر اجراهایش.

گوش کنید

بی‌شک مهم‌ترین علت پرورش اینچنین مداحی که در سطح خواننده‌های حرفه‌ای موسیقی ردیف‌دستگاهی می‌خواند، وجود سطح بالای موسیقی مداحی بویژه بین مناطقی از قزوین تا آذربایجان غربی و شرقی است که در خود میراثی مستقل از اجرای مراثی اهل بیت دارد که به درست‌ترین شیوه ممکن در تقابل موسیقی ایرانی با رنگ و بو و اصالت مداحی کهن این خطه به جایگاه و سبکی منحصر به فرد رسیده است.

از بسیاری اجراها و فایل‌های صوتی مداحان آذری‌زبان می‌توان به یک نقطه اشتراک در بین ایشان رسید. اول اینکه همه، مداحی را با اصول موسیقایی و در گوشه‌ها و ردیف‌های ایرانی که بیشتر از تونالیته «شور» استفاده می‌شود، اجرا می‌کنند و دوم اینکه تمام این مداح‌ها دارای وسعت صوتی بالایی بوده و بنابر سبک موصوف در کوک‌های بالا(زیر یا اوج) می‌خوانند. بدین معنی که مداحان این دیار بیشتر در محدوده نت‌های چپ کوک بوده ضمن اینکه باید این نکته را هم یادآور شده که مرحوم کریمخانی و چند مداح سرشناس دیگر این سبک علاوه بر توانایی و اجرای غالب آثار در کوک بالا، دارای وسعت صوتی قابل ملاحظه‌ای بوده که معروف به شش‌دانگ یا معادل سه اکتاو است. توضیح اینکه در تئوری موسیقی هر دانگ در موسیقی ۴ نت دارد پس هر دو دانگ می‌شود یک اکتاو و صدای شش‌دانگ یعنی خواننده می‌تواند در سه اکتاو از بمِ بم تا زیرِ زیر بخواند. البته سه اکتاو که می‌شود ۲۴ نت که ۲ نت هم‌نام و تکراری دارد و ازاینرو خواننده شش‌دانگ می‌تواند ۲۲ نت را با حنجره‌اش اجرا کند. مرحوم استاد محمدرضا شجریان، استاد ایرج(حسین خواجه‌امیری)، استاد گلپایگانی، مرحوم استاد محمدعلی کریمخانی و مرحوم ایرج بسطامی از خواننده‌های شش‌دانگ شناخته شده ایرانی محسوب می‌شوند.

از ویژگی‌های مرحوم کریمخانی می‌توان به این نکته اشاره کرد که صدای او با اینکه در کوک‌های بالا با قدرت به اجرا می‌پرداخت اما دارای یک شاخصه‌ای بود که به ندرت در بین خواننده‌هایی در این سطح دیده و شنیده می‌شود و اینکه صدای وی در کوک‌های بسیار زیر و بالا «نَرو»(narrow) نمی‌شود یعنی صدا، همچنان حجم خود را حفظ می‌کند. این مساله از این باب حائز اهمیت است که صدا هرچه به سمت نت‌های زیر می رود از حجمش کاسته می‌شود و ماهیچه‌های حنجره باید با انقباض هرچه بیشتر آن نت زیر را تولید کنند که همین انقباض باعث باریک شدن صدا شده و از زیبایی و صلابت آن می‌کاهد، اما در صدای مرحوم کریمخانی این «نورنس» در حداقل‌ترین حالت خود است به گونه‌ای که بخصوص توسط گوش‌های غیرموزیکالیته(غیر موسیقیدان) احساس و شنیده نمی‌شود.

از دیگر ویژگی‌های صدای مرحوم کریمخانی می‌توان به رنگ زیبای صدا و کوک دقیق وی اشاره کرد. تا جاییکه در تمام نسخه‌های صوتی و تصویری این مداح ارزشمند اهل بیت دیده و شنیده می‌شود، حتی یک مورد ناکوکی در بین این آثار ثبت نشده است این در حالی است که در مداحی به این دلیل که موسیقی اینجا وسیله‌ای برای ابراز ارادت به اهل بیت محسوب می شود، شاهد شمار قابل توجهی از مداحینی هستیم که کوچک‌ترین دانش و تجربه‌ای از موسیقی و اصول خواندن ندارند با این وجود همواره مداحانی به اوج محبوبیت و مقبولیت نزد مردم و عاشقان اهل بیت رسیده‌اند که خوانشی صحیح و اصولی و در عین حال برآمده از دل و اعتقاداتشان برای مردم به اجرا گذاشته‌اند.

مرحوم کریمخانی علاوه بر مکتبی که از دل آن برون آمده بود، در ابتدای دهه شصت با مساعدت آقای صبحدل به رادیو راه یافت و این همکاری و کار حرفه‌ای اجرا در استودیو به تدریج منجر به خلق اثری ماندگار به نام «آمدم ای شاه پناهم بده» شد. اثری با موسیقی خوب و استاندارد «آریا عظیمی‌نژاد» که با بهره از آرتیکولاسیون و فضاسازی‌هایی هارمونیک توانست هرچه بیشتر جلوه درخشان خوانش و اجرای مرحوم کریمخانی را درخشان‌تر کند.

عظیمی‌نژاد در این اثر که در آواز دشتی از متعلقات دستگاه شور اجرا شده، تنظیمی فیوژن(تلفیقی) ارائه داده که در آن پد‌ها و استرینگ سکشن‌ها به صورت بستری بر پایه نت‌های تونیک و رنگ‌آمیزی خطوط هارمونیک کنترپوئنتیک، و بهره از ساز سه‌تار ایرانی که در آن حتی به نت‌های عَرَضی مایه دشتی اشاره می‌کند تا تاکیدی باشد بر اصالت نغمگی این اثر ایرانی و همه این ترکیبات در نهایت باعث می‌شود صدای مرحوم کریمخانی آنجا که می‌گوید «آمدم ای شاه پناهم بده» به غایت جلوه‌گری و دلربایی کند.

مرحوم حبیب‌الله چایچیان متخلّص به حسان، شاعر و مرثیه‌سرای اهل بیت(ع) شعر این اثر ماندگار را سروده تا مثلث اثری جاودان را تکمیل کرده باشد.

محمد اصفهانی خواننده سرشناس ایرانی در مورد مرحوم کریمخانی می‌گوید: «از سال ۶۴ با محمدعلی کریم‌خانی آشنا شدم و سال‌های بعد نیز که در رادیو با آقای صبحدل همکاری می‌کردم این دغدغه را داشتم که ایشان را فریاد بزنم، چرا که احساس می‌کردم صدای کریم‌خانی شناخته نشده است».

همچنین همایون شجریان قطعه «من کجا، باران کجا» از آلبوم «ایران من» خود را که بر اساس نحوه خواندن کریمخانی تهیه شده را به او تقدیم کرده است.

از آثار مشهور وی می‌توان به نجوای عاشورایی -«حسین آرام جانم حسین روح و روانم» اشاره کرد. در مورد این اثر توضیح اینکه مجید مجیدی کارگردان شناخته شده سینمای ایران، این اثر را در حسینیه کربلایی‌های گلوبندک به صورت تصویری ضبط و منتشر کرد تا مخاطبین و دوستداران اهل بیت، اثر نابی دیگر از مرحوم کریمخانی را ببینند و بشنوند. { دانلود }