از معامله قرن تا جدایی قرن!

به گزارش گذارنیوز، پس از صدور فرمان ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه برای عملیات نظامی ویژه در اوکراین که حدود یک سال پیش آغاز شد، تحریم‌های غربی و تصمیم روسیه برای کاهش عرضه به اروپا، باعث شد صادرات انرژی این کشور به میزان قابل ملاحظه‌ای کاهش پیدا کند.

جدیدترین تحریم‌ها شامل مکانیزم‌های سقف قیمت، احتمالا تجارت نفت روسیه را مختل می‌کند اما پیدا کردن بازارهای جدید برای نفت و فرآورده‌های نفتی پالایش شده، برای مسکو راحت‌تر از آن است که بخواهد برای گاز، بازار پیدا کند.

تجارت گاز روسیه با اروپا بر مبنای هزاران کیلومتر خط لوله‌ای بوده که در سیبری آغاز شده و به آلمان و فراتر از آن امتداد پیدا کرده‌اند. تا سال گذشته، خریداران غربی قرارداد خرید بلندمدت داشتند.

یوری شافرانیک، وزیر سوخت و انرژی روسیه از سال ۱۹۹۳ تا ۱۹۹۶ می ‌گوید البته، از دست دادن بازار اروپا، آزمون بسیار جدی برای روسیه از نظر گاز است. یک مدیر ارشد سابق در شرکت گازپروم از این هم صریح‌تر بود و گفت: زحمت صدها نفر که به مدت چند دهه سیستم صادرات را ساخته بودند، اکنون به باد رفته است.

با این حال، کارمندان گازپروم می‌گویند کسب و کار مانند همیشه است. یک مقام گازپروم در شهر نووی اورنگوی که مایل نبود نامش فاش شود، اظهار کرد: هیچ چیز برای ما تغییر نکرده است. ما سال گذشته دو بار افزایش حقوق داشتیم.

از این شهر قطبی اغلب به عنوان پایتخت گازی روسیه یاد می شود زیرا برای خدمات رسانی به بزرگترین میادین گازی روسیه ساخته شد.

دولتی درون یک دولت

غول گازی دولتی گازپروم که دفاتری در این شهر دارد، در آخرین روزهای احتضار اتحادیه شوروی در سال ۱۹۸۹ تحت وزارت گاز به ریاست ویکتور چرنومیردین تشکیل شد.

شافرانیک گفت: چرنومیردین هرگز به کسی اجازه نداد در گازپروم سرک بکشد. کشوری در یک کشور بود و تا حدودی، همین طور مانده است.

از زمان آغاز عملیات ارتش در ۲۴ فوریه سال ۲۰۲۲، اطلاعات کمتری موجود بوده است. گازپروم مانند بسیاری از شرکت‌های روسی، افشای جزئیات نتایج مالی خود را متوقف کرد.

طبق برآورد رویترز که بر مبنای اطلاعات مربوط به هزینه صادرات و حجم صادرات بوده است، درآمد گازپروم از فروش خارجی در ژانویه ۳.۴ میلیارد دلار بوده که در مقایسه با ۶.۳ میلیارد دلار در مدت مشابه سال گذشته، افت چشمگیر را نشان می‌دهد.

این آمار به همراه پیش بینی‌هایی که از صادرات و میانگین قیمت گاز وجود دارد، حاکی از نصف شدن درآمد صادراتی گازپروم بوده که در رشد کسری تجاری روسیه به ۲۵ میلیارد دلار در ژانویه منتهی شد. صادرات گاز طبیعی روسیه در سال میلادی گذشته تقریبا نصف شد و به پایین‌ترین میزان از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی رسید و این روند امسال ادامه پیدا کرده است.

اورزولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا برآورد کرد روسیه در هشت ماه پس از آغاز جنگ اوکراین، عرضه گاز به اتحادیه اروپا را ۸۰ درصد کاهش داده است. در نتیجه، روسیه تنها حدود ۷.۵ درصد از نیازهای گازی غرب اروپا را تا پایان سال گذشته تامین کرد در حالی که سال ۲۰۲۱ حدود ۴۰ درصد بود. پیش از جنگ، روسیه مطمئن بود که گاز بیشتری به اروپا خواهد فروخت.

النا بورمیسترووا، مدیر واحد صادرات گازپروم، سال ۲۰۱۹ در کنفرانسی در وین گفت: صادرات بیش از ۲۰۰ میلیارد متر مکعب به خارج از جماهیر شوروی در سال ۲۰۱۸، واقعیت جدید است، اما سال گذشته، مجموع صادرات تنها اندکی بیش از ۱۰۰ میلیارد متر مکعب بود.

ظرفیت انتقال گاز روسیه پس از انفجارهای مرموز سال گذشته در خطوط لوله نورد استریم که از بستر دریای بالتیک عبور کرده اند، تضعیف شده است و روسیه و غرب یکدیگر را برای این انفجارها مقصر می‌خوانند.

سیمور هرش، خبرنگار آمریکایی برنده جایزه پولیتزر اخیرا در وبلاگی گفته بود آمریکا عامل این انفجارها بوده است. کاخ سفید این ادعا را کاملا ساختگی خوانده است.

واشنگتن همواره از سیاست آلمان برای اتکا به انرژی روسیه انتقاد داشت و برلین تا سال گذشته می‌گفت این سیاست، راهی برای بهبود روابط است.

معامله قرن بیستم

پوتین به نوبه خود مدتها پیش از سال گذشته، درصد متنوع کردن بازارهای گاز روسیه بود اما این سیاست اکنون سرعت بیشتری پیدا کرده است. رئیس جمهوری روسیه اکتبر گذشته ایده تشکیل هاب گازی در ترکیه به منظور تغییر مسیر جریان گاز روسیه از دریای بالتیک و شمال غرب اروپا را پیشنهاد کرد.

روسیه به دنبال افزایش فروش گاز به چین از طریق خط لوله است. عرضه گاز روسیه به چین که بزرگترین مصرف کننده انرژی جهان و خریدار بزرگ نفت خام، گاز طبیعی مایع و زغال سنگ است، اواخر سال ۲۰۱۹ از طریق خط لوله “قدرت سیبری” آغاز شد و روسیه قصد دارد میزان صادرات سالانه را از سال ۲۰۲۵ به حدود ۳۸ میلیارد مترمکعب افزایش دهند.

مسکو توافقی با پکن برای فروش ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز در سال از طریق خط لوله ای که هنوز ساخته نشده از جزیره ساخالین دارد و همزمان، طرح‌هایی را برای خط لوله “قدرت سیبری ۲” از غرب سیبری در دست انجام دارد که می‌تواند ۵۰ میلیارد متر مکعب دیگر در سال به چین صادر کند.

این که آیا این رابطه می‌تواند به اندازه چندین دهه صادرات گاز به اروپا سودمند باشد باید منتظر ماند و دید.

مهمترین دارایی گازپروم در غرب سیبری و در منطقه قطبی یامال قرار دارد که شهر نووی اورنگوی در آن واقع شده است. پس از کشف این میدان که در میان بزرگترین میادین که در میان بزرگترین کشفیات جهان در سال ۱۹۶۶ بود، دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست اتحادیه جماهیر شوروی، مذاکره با آلمان غربی را برای مبادله گاز در برابر خط لوله آغاز کرد زیرا روسیه فاقد فناوری تولید بود.

توافق حاصله، “قرارداد قرن” نام گرفت و پس از آن نهایی شد که مورد موافقت آندره گرومیکو، وزیر خارجه وقت شوروی قرار گرفت که در غرب به دلیل رویکرد سازش ناپذیرش، به “آقای نه” شهرت داشت. این توافق شامل تامین تجهیزات سنگین برای روسیه و گاز برای اروپا بود.

این قرارداد ۲۰ ساله، بر اساس قیمت فعلی گاز، حدود ۳۰ میلیارد دلار ارزش دارد. این قرارداد کمک کرد اروپا و به خصوص آلمان، به مدت چند دهه از قراردادهای ارزان و بلندمدت بهره مند شده و به گاز طبیعی یا متان روسیه برای گرمایش خانه و خوراک برای صنعت پتروشیمی، وابسته شوند.

مذاکرات پیچیده پیش رو

انتظار می رود مذاکرات با چین در خصوص قرارداد جدید فروش گاز، پیچیده باشد زیرا روسیه با رقابت بیشتری از سوی انرژی تجدیدپذیر نسبت به گذشته و همچنین عرضه گاز خط لوله‌ای رقیب به چین شامل گاز ترکمنستان، روبروست.

گاز طبیعی مایع که می‌تواند به هر نقطه‌ای در جهان حمل شود، نیاز به دریافت گاز از طریق خط لوله را کاهش داده است.

گازپروم و چین، قیمت گاز توافق شده بین دو طرف را محرمانه نگه داشته اند. رون اسمیت، تحلیلگر شرکت کارگزاری بی سی اس در مسکو، انتظار دارد قیمت برای سال ۲۰۲۲، به طور میانگین ۲۷۰ دلار به ازای هر ۱۰۰ متر مکعب بوده باشد که بسیار کمتر از قیمت گاز در اروپاست.

سال گذشته، درآمد انرژی روسیه تحت تاثیر نگرانی‌ها نسبت به کمبود عرضه، تقویت شد. در اروپا، قیمت گاز به رکورد بالایی صعود کرد و قیمت نفت بین المللی مدت کوتاهی پس از آغاز عملیات نظامی روسیه در اوکراین، به بالاترین رکورد چند سال اخیر پرواز کرد.

از آن زمان، قیمت نفت و گاز پایین رفته است و مکانیزم‌های سقف قیمت غربی که در دسامبر و فوریه فعال شدند، کاهش بیشتر درآمدهای انرژی روسیه را هدف گرفته اند.

در این بین، کرملین به گازپروم ماموریت داده است ۲۴ هزار کیلومتر خط لوله جدید احداث کند تا گاز را برای ۵۳۸ هزار خانوار و آپارتمان از روسیه از سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۵ فراهم کند. قیمت گاز داخلی توسط دولت تنظیم می‌شود و صحبت‌هایی درباره آزادسازی بازار گاز که موضوع حساسی برای خانوارهای روسی به شمار می‌رود، وجود دارد.

شرکت انرژی اتریشی “او ام وی” (OMV)، طرح‌ها برای خرید سهم در پروژه میدان گازی گازپروم را در مارس لغو کرد و شرکت وینترشال هم ماه گذشته اعلام کرد از روسیه خارج می شود.

بر اساس گزارش رویترز، یک مقام گازپروم که مایل نبود نامش فاش شود، گفت: این شرکت بابت این تصمیم، پشیمان خواهد شد. ما فقط ناچار خواهیم بود به جای صادرات گاز به اروپا، گاز بیشتری را برای خانوارهای داخلی استفاده کنیم. چین هم به گاز نیاز دارد.