«کمربند_جاده» در ۲۰۲۳؛ تمایل چین به حضور ایران و جهان عرب

گذارنیوز: ولادیمیر پوتین و شی جین پینگ پیش از پایان سال ۲۰۲۲ و در آستانه ۲۰۲۳، در یک تماس ویدئویی منحصر به فرد در خصوص تمام جنبه های مشارکت راهبردی روسیه و چین گفتگو کردند. در این گفتگو، پوتین از موفقیت دو کشور در تضمین نرخ رشد بالای تجارت متقابل به این معنی که آنها می‌ توانند تا سال ۲۰۲۴ زودتر از موعد مقرر به هدف ۲۰۰ میلیارد دلاری دست یابند، سخن گفت.

رئیس جمهور روسیه، همچنین، در مورد هماهنگی آنها برای ایجاد و تشکیل «یک نظم جهانی عادلانه بر اساس قوانین بین المللی» تاکید کرد در حالی که روسیه و چین دارای دیدگاه های یکسان در خصوص علل، مسیر و منطق تغییر مداوم چشم انداز ژئوپلیتیک جهانی هستند. پوتین در مواجهه با فشارها و تحریکات بی‌سابقه غرب، به عملکرد دو کشور اشاره و خاطرنشان کردکه دو کشور نه تنها از منافع خود دفاع می‌کنند، بلکه از همه کسانی که از نظم جهانی واقعاً دموکراتیک و حق کشورها برای تعیین آزادانه سرنوشت خود دفاع می‌کنند، حمایت خواهند کرد.

پیش از این، شی اعلام کرده بود که پکن سومین مجمع بین المللی «یک کمربند_یک جاده» را در سال ۲۰۲۳ برگزار خواهد کرد، در حالی که توسط منابع دیپلماتیک تایید شده است. این مجمع که به صورت دوسالانه طراحی شده بود، ابتدا در سال ۲۰۱۷ و سپس در سال ۲۰۱۹ برگزار شد. اما، در سال ۲۰۲۱ به دلیل پاندمی کرونا برگزار نشد. حال در سال ۲۰۲۳، بازگشت این مجمع نه تنها نشان دهنده یک حرکت جدید است، بلکه یک نقطه عطف بسیار مهم در نظر گرفته می شود، زیرا این ابتکار چینی طراحی شده در ۲۰۱۳، دهمین سالگرد خود را جشن می گیرد.

چارچوب های قوی تر و فاز جدید کمربند و جاده

فاز جدید یک کمربند_ یک جاده یا همان BRI ۲.۰، طیف ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک سال ۲۰۲۳ را تعیین خواهد کرد. به موازات گستردگی ژئواکونومیکی، یک کمربند_ یک جاده که تا اواسط قرن به عنوان مفهوم کلی سیاست خارجی چین در نظر گرفته شده، هم اکنون با اصلاحاتی مواجه خواهد شد؛ یعنی پروژه‌های فاز جدید این طرح، در امتداد چندین کریدور اتصالی، به منظور انطباق با محیط پس از کووید، طنین جنگ در اوکراین و دنیایی که به شدت دچار رکود اقتصادی شده است، باید دچار تغییر ابعادی شود، به گونه ای که امکان اتصال یک کمربند_یک جاده به کریدور حمل و نقل بین المللی شمال جنوب وجود دارد که بازیگران اصلی آن روسیه، ایران و هند هستند.

با توسعه محرک ژئواکونومیک شراکت روسیه و چین همانطور که توسط پوتین و شی مورد بحث قرار گرفت و این واقعیت که روسیه، چین، ایران و هند در حال توسعه شراکت های تجاری متقابل هستند، باید یک گروه کواد متشکل از روسیه، هند و چین به عنوان اعضای اصلی بریکس، به علاوه ایران به عنوان یکی از اعضای آتی بریکس پلاس، که در سراسر اوراسیا از اهمیت بالایی برخوردار هستند، تشکیل دهند. در همین راستا، کمیته دائمی دفتر سیاسی جدید در پکن که کاملاً با اولویت‌های شی همسو هستند، به شدت بر تحکیم حوزه‌های متحدالمرکز نفوذ ژئواکونومیک در سراسر جنوب جهانی متمرکز خواهد بود.

نحوه بازی سیاست «ابهام استراتژیک » چین

از نظر چینی ها، این موضوع یک مفهوم غربی است که به علاوه با تاریخ پنج هزار ساله چین ارتباطی ندارد. همچنین، این سیاست نیز عطف دیگری از وحدت مرکز نیست؛ یعنی نمایندگی ژئوپلیتیکی که بر اساس آن هیچ ملتی قادر نیست چین را تا زمانی که بتواند نظم را حفظ کند، تهدید کند. این عوامل فرهنگی که در گذشته چین را از پذیرش اتحاد تحت مفهوم برابری باز می‌داشت، اکنون وقتی صحبت از مشارکت استراتژیک روسیه و چین می‌شود، از بین رفته است.

در فوریه ۲۰۲۲، چند روز قبل از وقایعی که منجر به عملیات نظامی ویژه روسیه در اوکراین شد، پوتین و شی شخصاً اعلام کردند که شراکت آنها هیچ محدودیتی ندارد؛ حتی اگر آنها رویکردهای متفاوتی در مورد چگونگی رویکرد مسکو داشته باشند. بر همین اساس، پکن به دلیل وجود اوکراین، مسکو را رها نخواهد کرد، به همان اندازه که آشکارا حمایت نمی کند. از این رو، چینی ها در قالب نقش ظریف خود را از آنچه روس ها به عنوان ابهام استراتژیک تعریف می کنند، بازی می کنند.

اتصالات پکن در غرب آسیا

در غرب آسیا، پروژه های یک کمربند_یک جاده به ویژه در ایران با توجه به اینکه قرارداد ۲۵ ساله میان تهران و پکن امضا شده و برجام یا توافق هسته ای به مرحله بن بست رسیده و عدم سرمایه گذاری اروپایی در اقتصاد ایران، به سرعت پیشرفت خواهند کرد. ایران نه تنها یکی از کشورهای مشارکت کننده در یک کمربند_یک جاده است، بلکه به عنوان یک عضو تمام عیار در سازمان همکاری شانگهای در نظر گرفته می شود. افزون بر این، جمهوری اسلامی ایران، با اتحادیه اقتصادی اوراسیا که متشکل از کشورهای روسیه، ارمنستان، بلاروس، قزاقستان و قرقیزستان پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق است، قرارداد تجارت آزاد را منعقد کرده است.

همچنین، تهران امروز، یک رابط کلیدی کریدور حمل و نقل شمال_جنوب است که اقیانوس هند و فراتر از آن را شامل می شود و نه تنها با روسیه و هند، بلکه با چین، آسیای جنوب شرقی و حتی بالقوه اروپا در ارتباط است؛ با فرض اینکه رهبری اتحادیه اروپا روزی خواهد دید که بادها به کدام سمت می وزند. بر همین اساس، ایران به شدت مورد تحریم واقع شده، زیرا غربی ها معتقدند که با توجه به موقعیت ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک ایران، این کشور به طور همزمان از کریدور شمال_جنوب، طرح یک کمربند_یک جاده و توافق تجارت آزاد با اتحادیه اوراسیا بهره مند خواهد شد.

از طرفی هم، سه عضو مهم بریکس یعنی هند، چین و روسیه، به طور ویژه به توسعه کریدورهای ترانزیتی با حضور ایران علاقه مند خواهند بود چرا که اتفاقا کوتاه ترین مسیر بین اکثر کشورهای اتحادیه اروپا، آسیای جنوبی و جنوب شرقی است و حمل و نقل سریعتر و ارزان تری را فراهم می کند. افزون بر این، به این موارد، می توانیم کریدور برقی پیشگامانه برنامه ریزی شده روسیه_ ماوراء قفقاز_ایران را اضافه کنیم که می تواند به حلقه اتصال قطعی تبدیل شود که قادر به درهم شکستن تضاد بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان است.

از سوی دیگر، در جهان عرب نیز، شی جین پینگ قبلاً صفحه شطرنج را تنظیم کرده است. سفر ماه دسامبر شی به عربستان سعودی باید طرحی دیپلماتیک در مورد چگونگی ایجاد سریع یک توافق پست مدرن بین دو تمدن باستانی و مغرور برای تسهیل احیای جاده ابریشم جدید باشد.

ظهور پترو یوان

پکن به دلیل از دست دادن بازارهای صادراتی بزرگ در مجموعه غرب ، به جایگزینی نیاز داشت. رهبران عرب که برای دیدار با شی در ریاض صف کشیده بودند، ده هزار چاقوی تیز شده (غربی) را دیدند که ناگهان نزدیک شد و محاسبه کردند که وقت آن رسیده است که تعادل جدیدی برقرار کنند. این موضوع بدان معناست که، از جمله، محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی دستور کار چند قطبی تری را اتخاذ کرده است: دیگر به سلاح سلفی_جهادیسم در سراسر اوراسیا نیازی ندارد و دری به روی مشارکت راهبردی روسیه و چین باز است.

از طرفی شی هم اعلام کرده بود که چین آماده همکاری با شورای همکاری خلیج فارس برای ایجاد پارادایمی جدید از همکاری انرژی همه بعدی در یک بازه زمانی سه تا پنج ساله است. بر همین اساس، چین به واردات طولانی مدت نفت خام از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و مقدار بیشتری گاز طبیعی مایع (LNG) ادامه خواهد داد. افزون بر این، پکن همکاری خود را در بخش بالادستی، خدمات مهندسی و همچنین ذخیره سازی، حمل و نقل و پالایشگاه (پایین دست) تقویت خواهد کرد. پلت فرم بورس نفت و گاز شانگهای به طور کامل برای تسویه یوان در تجارت نفت و گاز استفاده خواهد شد و چین می تواند همکاری مبادله ارز را آغاز کند.

تحللیگران معتقدند که جریان نفت شورای همکاری خلیج فارس در شرق به اضافه صورتحساب رنمینبی برابر با طلوع پترویوان است که به موازات آن، یک کمربند_یک جاده انگیزه تازه‌ای پیدا می‌کند، زیرا مدل قبلی یعنی نفت برای سلاح، با نفت برای توسعه پایدار (ساخت کارخانه‌ها، فرصت‌های شغلی جدید) جایگزین خواهد شد و اینگونه است که ابتکار چینی کمربند و جاده با چشم انداز ۲۰۳۰ بن سلمان مواجه خواهد شد.

برخی از تحلیلگران اقتصادی غربی که تغییر قدرت جهانی را درک کرده اند، بر این باورند که نظم جهانی چندقطبی نه توسط سران کشورهای جی هفت، بلکه توسط سران کشورهای بریکس ساخته می‌شود که واقعاً یک جی پنج است. بر همین اساس، این نظم به حرکت به سمت بریکس پلاس گسترش خواهد یافت و قدرت های جهانی در حال رشد آگاه خواهند شد که چگونه روابط خود را متعادل کنند.

در غرب آسیا، چین تمایل دارد تا با جبهه های متفاوت در خصوص مشارکت در یک کمربند_یک جاده مبتنی بر استراتژی تجارت/اتصال در ارتباط باشد؛ یکی از آنها ایران و دیگری پادشاهی‌های خلیج فارس است. مشارکت راهبردی جامع چین با ایران یک قرارداد ۲۵ ساله است که بر اساس آن چین ۴۰۰ میلیارد دلار در اقتصاد ایران در ازای عرضه ثابت نفت ایران با تخفیف شدید سرمایه گذاری می کند.

در خصوص کشورهای عربی نیز، شی در اجلاس با شورای همکاری خلیج فارس بر سرمایه گذاری در پروژه های پایین دستی پتروشیمی، تولید و زیرساخت ها در ازای پرداخت هزینه انرژی به یوان تاکید کرده است.

نحوه بازی چینی ها در«بازی بزرگ جدید»

فاز جدید کمربند و جاده همچنین در مجموعه از نشستهای جنوب شرق آسیا در نوامبر در حال اجرا بود. هنگامی که شی با نخست وزیر تایلند در اجلاس همکاری اقتصادی آسیا و اقیانوسیه در بانکوک ملاقات کرد، آنها متعهد شدند که در نهایت راه آهن سریع السیر چین_لائوس را به سیستم راه آهن تایلند متصل کنند. این یک پروژه ۶۰۰ کیلومتری است که بانکوک را به نونگ خی در مرز با لائوس متصل کرده و تا سال ۲۰۲۸ تکمیل خواهد شد.

بر همین اساس، پکن و بانکوک توافق کردند که توسعه پروژه چینی منطقه خلیج بزرگ را با کریدور اقتصادی شرقی تایلند هماهنگ کنند. در حقیقت، در درازمدت، چین اساساً قصد دارد در غرب آسیا استراتژی خود را در سراسر آسیای جنوب شرقی تکرار کند در حالی که تجارت پکن با آسه آن بیشتر از اروپا یا ایالات متحده است. بر همین اساس می توان گفت که از نظر عملی، پروژه‌های فاز جدید کمربند و جاده اکنون مورد بررسی دقیق‌تری قرار خواهند گرفت، در حالی که یک کمربند_یک جاده در قلب توسعه بریکس پلاس قرار خواهد گرفت.

دلالتها برای جنوب جهانی

دستور جدید شی در خصوص بیستمین کنگره حزب کمونیست، نشان دهنده نهادینه شدن برگشت ناپذیر طرح یک کمربند_یک جاده است. از طرفی، جنوب جهانی به سرعت در حال نتیجه گیری جدی است، به ویژه در تضاد با سیاسی شدن آشکار G۲۰ که در نشست نوامبر در بالی قابل مشاهده بود.

در حالی که برخی از تحلیلگران از بریکس به عنوان جی پنج جدید یاد می کنند، در حالی که این کشورها در مسیر تشکیل بریکس پلاس هستند و از طرفی، سه بریکس اصلی به علاوه ایران را به عنوان گروه کواد در نظر می گیرند، معتقدند که جدایی حاد زنجیره تامین، اوج هیستری غرب بر سر موضع پکن در قبال جنگ در اوکراین، و شکست های جدی در سرمایه گذاری چین در غرب، همگی در توسعه فاز جدید ابتکار چینی نقش دارند. این موضوع در حالی مطرح است که پکن به طور همزمان بر چندین گروه جنوب جهانی، به ویژه همسایگان در آسه آن و سراسر اوراسیا تمرکز خواهد کرد.

از نقطه نظر پکن، فاز جدید کمربند و جاده در سراسر جنوب جهانی نشانگر این است که این طرح اجازه نمی دهد تا چین به بازارهای غربی وابسته باشد، به طوری که میتوان در رویکرد ترکیبی نسبت به ایران و جهان عرب مشاهده کرد. چین که تقاضای بازار ایالات متحده و اتحادیه اروپا را به طور همزمان از دست می دهد، ممکن است به یک دست انداز در جاده (چند قطبی) تبدیل شود؛ حتی اگر به نظر برسد که سقوط جمعی غرب به طور مشکوکی برای سقوط چین زمان بندی شده است.

بنابراین، سال ۲۰۲۳ با اجرای «بازی بزرگ جدید» چین ادامه خواهد یافت و یک جهانی سازی برای فاز جدید ابتکار چینی ایجاد خواهد شد، در حالی که این طرح به طور نهادی توسط شبکه ای شامل کشورهای بریکس، سازمان همکاری شانگهای و یک کمربند_یک جاده و با کمک شریک استراتژیکی مانند روسیه، اتحادیه اقتصادی اوراسیا و اوپک پلاس پشتیبانی خواهد شد.

منبع: بازار